سوالات رایج ارتودنسی

دندانپزشک عمومی صلاحیت انجام درمان ارتودنسی ثابت را ندارد. با این وجود در حال حاضر تعداد زیادی از دندانپزشکان اگرچه تخصص ارتودنسی ندارند با یا بدون شرکت در دوره های آموزشی کوتاه مدت غیر آکادمیک با هزینه و قیمت های کمتر اقدام به انجام ارتودنسی برای بیماران خود می کنند که متاسفانه در بسیاری موارد سبب بروز مشکلات و عوارض غیرقابل جبران برای فک و دندانها می گردد. تخصص ارتودنسی مستلزم گذراندن دوره پیچیده ۴-۳ ساله در دانشگاههای معتبر پس از دوره ۶ ساله دندانپزشکی عمومی می باشد. حال آنکه در طول دوره عمومی هیچ آموزشی در زمینه ارتودنسی ثابت صورت نمی گیرد.

بسیاری از بیماران نسبت به پیدا کردن دکتر خوب برای ارتودنسی خود یا فرزندشان سردرگم هستند. متخصص ارتودنسی روی تابلو، کارت و مهر مطب خود از عبارت متخصص ارتودنسی و نه ارتودنسی استفاده می کند. عبارت جراح-دندانپزشک همراه با توضیحات دیگری نظیر ارتودنسی، زیبایی و … نمایانگر عمومی بودن دندانپزشک می باشد. به علاوه شما می توانید با مراجعه به لینک اعضاء وبسایت انجمن ارتودنتیست های ایران و یا بانک اطلاعات ارتودنتیست های ایران نسبت به متخصص بودن دکتر خود اطمینان حاصل کنید. چنانچه نام دکتر مورد مراجعه در لیست این دو مرجع وجود نداشت برای اطمینان بیشتر از منشی انجمن ارتودنسی ایران (۸۸۲۸۸۳۵۸-۰۲۱) نیز استعلام بگیرید.

متاسفانه برخی از دندانپزشکان عمومی که متخصص ارتودنسی نیستند با سوء استفاده از نگرانی بیماران نسبت به طول درمان ارتودنسی اقدام به تبلیغاتی با عناوین “ارتودنسی سریع“، “ارتودنسی در یک جلسه”، “مرتب کردن دندان ها بدون ارتودنسی” و یا “ارتودنسی با لیرز” می کنند. در این موارد آنها در واقع با تراش دندانها در نواحی بیرون زده و ترمیم دندانها با کامپوزیت یا لمینیت در قسمت های تورفته اقدام به رفع ظاهری مشکل ناردیفی دندانها می کنند. حال آنکه این کار منجر به آسیب جدی دندانها حتی تا سرحد کشیدن آنها ظرف چند سال خواهد شد.

در گذشته درمان ارتودنسی معمولا” به کودکان و نوجوانان محدود می شد ولی واقعیت این است که دندان ها حتی در سنین بالا می توانند حرکت کنند و شیوه حرکت دادن دندان ها در تمام سنین یکسان است. بنابراین درمان ارتودنسی در بزرگسالان و سنین بالا نیز امکان پذیر است هرچند درمان این افراد ممکن است با محدودیت هایی روبرو باشد که فقط توسط ارتودنتیست قابل تشخیص و درمان است. با این حال زمان مناسب برای ارتودنسی اغلب افراد وقتی است که تمام دندان های شیری کودک افتاده باشند و بیشتر دندان های دائمی وی (بجز سومین آسیای بزرگ یا همان دندان عقل) درآمده باشند که در حدود ۱۲-۱۱ سالگی می باشد. دانستن زمان مناسب برای معاینه ارتودنسی باعث می شود که برخی اوقات با انجام اقدامات ساده از بروز مشکلات شدیدتر پیشگیری و طول درمان و پیچیدگی آن را کوتاه تر کرد. با درمان اولیه می توان نتایج مطلوبی را به دست آورد که پس از پایان یافتن رشد فک ها و صورت ( حدود ۱۲-۱۰ سالگی) دیگر قابل دستیابی نیستند. در این محدوده سنی دو دسته از ناهنجاری های دندانی و اسکلتی را می توان اصلاح کرد. در این میان روش هایی برای درمان های پیشگیرانه وجود دارد که مراجعه بیمار در سن پایین امکان انجام این روش ها را برای هر دو دسته از ناهنجاری های دندانی و اسکلتی میسر می سازد که این امر نه تنها در جلوگیری از انجام درمان های پیچیده کمک می کند بلکه طول درمان را کوتاه تر کرده و به هزینه خانواده نیز کمک می کند. در صورتی که کودک دچار ناهنجاری اسکلتی (و نه فقط دندانی) همانند کوچک و یا بزرگ بودن هر یک از فک ها نسبت به یکدیگر، باریک بودن فک بالا و یا انحراف فک پایین به طرفین باشد درمان وی باید در محدوده سنی ۱۲-۷ سالگی انجام شود. زمان شروع درمان بر اساس نوع مشکل و شدت آن متفاوت است و گاه سن تقویمی آغاز درمان مشکلی مشابه در دو کودک به دلیل تفاوت های فردی تکاملی یکسان نیست. این امر نیز دلیل مهمی را جهت انجام معاینه اولیه در سن هفت سالگی توسط درمانگر آگاه و مسلط به تمام زوایا و جوانب رشد و تکامل یعنی ارتودنتیست ارائه می دهد. متاسفانه گاهی مشاهده می شود که به علت مراجعه دیرهنگام بیماران به متخصص ارتودنسی و یا مراجعه به دندانپزشک عمومی که بعضا” تسلط کافی در این موارد ندارند، این گونه مشکلات اسکلتی بموقع تشخیص داده نمی شوند و در زمان مناسب تحت درمان صحیح قرار نمی گیرند و رشد کودک پایان می یابد. در این حالت تنها راه پیش روی ارتودنتیست در مشکلات با شدت کم، کشیدن دندان های دائمی جهت پوشاندن مشکل اسکلتی و در موارد شدیدتر انجام جراحی فک همراه با ارتودنسی در سنین بالاتر است و کاملا” روشن است که با معاینه به موقع کودک توسط متخصص ارتودنسی می توان از ایجاد مشکلات شدید در سنین بالاتر جلوگیری کرد.

اصولا” مقوله چگونگی رفع کجی و ناردیفی های دندانی در ارتودنسی (بالاخص از حیث کشیدن یا نکشیدن) به فاکتورهای گوناگونی بستگی دارد که از آن جمله می توان به طول درمان ارتودنسی، نیمرخ بیمار، ابزار مورد استفاده، ثبات نتیجه درمان، مهارت درمانگر و … بستگی دارد. از آنجا که ارتودنتیست های مختلف وزن های متفاوتی به هر کدام از این فاکتورها می دهند اجتهاد های گوناگونی بدست می آید از این رو ورود خود بیمار نیز در رایزنی با این درمانگرها تاثیر گذار خواهد بود. به عنوان مثال ممکن است یک درمانگر موافق کشیدن نباشد زیرا با لبهای برجسته تر برای شما موافق بوده و آن را به ریسک احتمال بیشتر بهم ریختن مجدد دندان ها بعد از درمان ترجیح دهد ولی ارتودنتیست دیگری به دلیل ترس از برگشت ناردیفی دندانهای شما درمان توأم با کشیدن را پیشنهاد کند. اینجاست که گفتمان بیمار با درمانگر در تعیین نهایی وزن این فاکتورها و انتخاب بهترین طرح درمان برای او کمک می کند.

در خصوص نقش دندان عقل در بهم ریختن و کج شدن نظم دندانهای جلویی (بخصوص فک پایین) اتفاق نظر بین متخصصین ارتودنسی وجود ندارد. با این وجود کشیدن آنها قبل از ۲۵ سالگی در اغلب بیماران (صرفنظر از اینکه تمایل به ارتودنسی داشته باشد یا خیر) توصیه می گردد زیرا بشر کنونی عمدتا” برای دندانهای عقل فضای کافی در فک ندارد.

این پستانک‌ها اصلا” پایه علمی ندارد و صرفا” تبلیغاتی و هزینه بر است. خوردن شیشه و پستانک و حتی عادت مکیدن انگشت دست تا سنین ۴-۳ سالگی تأثیر محسوسی بر کج شدن دندانها نخواهد گذاشت‎ ولی در صورت ادامه بعد از این سنین جهت ترک عادت و عوارض دندانی آن می بایست به متخصص ارتودنسی مراجعه نمود.

کشیدن دندانها در ارتودنسی گاهی ضروری است. البته این نگرانی همیشه برای بیمار و یا والدین مطرح است که از دست دادن یک یا چند دندان سالم می تواند بواسطه کاهش دندانها در آینده باعث مشکلاتی برای بیمار گردد. لیکن علم ارتودنسی پس از گذشت دو قرن از ابداع خود چنین نگرانی را قویا” مطرود می داند. به علاوه باید توجه داشت که فضای خالی ناشی از کشیدن دندانها طی درمان ارتودنسی کاملا” بسته می شود.

طول مدت درمان ارتودنسی کاملا” به شکل دندانی و اسکلتی شما بستگی دارد. طول مدت درمان می تواند از چند ماه تا چند سال متغیر باشد. البته در اکثر درمانهای ارتودنسی ثابت، درمان بین ۲-۱ سال به طول می انجامد.

جلسات درمانی بر اساس شرایط بیمار و طرح درمان وی برنامه ریزی می شود . تقریبا” اغلب افرادی که تحت درمان ارتودنسی ثابت قرار می گیرند، بایستی هر ۵-۴ هفته برای ادامه روند درمان خود به مطب مراجعه کنند. گاهی نیز فواصل بین جلسات کمتر یا بیشتر خواهد بود

در پاسخ به سوال آیا ارتودنسی درد دارد پاسخ خیر است. درد درمانهای ارتودنسی خفیف و گذرا است و با دردی که در سایر درمانهای دندانپزشکی مثل کشیدن، پر کردن و یا عصب کشی وجود دارد، اصلا” قابل ملاحظه نیست. مصرف ایبوبروفن یا استامینوفن هر چهار ساعت یکبار و جویدن آدامس به کاهش درد مختصر روزهای نخست ارتودنسی کمک می کند.

بله. به توصیه متخصص ارتودنسی بهتر است حتی الامکان از ورزش های توأم با ضربه بویژه ورزشهای رزمی که امکان وارد آمدن ضربات سنگین روی صورت وجود دارد، اجتناب گردد.

بله. مادامیکه تحت درمان ارتودنسی نزد متخصص ارتودنسی هستید لازم است که ملاقات های معمول خود را با دندانپزشک خانوادگی خود به منظور کنترل وضعیت دندانها از لحاظ پوسیدگی و نیز ارزیابی سلامت لثه ها داشته باشید.

بله. به عقیده متخصص ارتودنسی گاهی مشکلات دندانی و فکی نیاز به درمان زود هنگام دارد. با این حال چنانچه بیماری برای شروع درمان آمادگی فیزیکی یا روانی نداشته باشد و به هر علت نتوان درمان را برای او آغاز کرد روند رشدش پیگیری خواهد شد تا در اولین زمان مناسب درمان وی آغاز گردد.

به شرایط شما بستگی دارد. ارتودنسی تنها مرتب کردن دندانهای کج و نامرتب را دنبال نمی کند. مسائلی مانند طریقه جفت شدن دندانهای بالا و پایین بر روی هم، انحراف از خط وسط صورت، اصلاح روابط فکی و اسکلتی نیز در درمان ارتودنسی مد نظر متخصص ارتودنسی قرار می گیرند. بنابر این هر چند ممکن است دندانهای یک فک شما مرتب باشند، ولی به دلیل اصلاح مشکلات دیگر بایستی در بعضی موارد متخصص ارتودنسی بر روی دندانهای هر دو فک براکت قرار داده می دهد. این در حالی است که برخی بیماران به مطب متخصص ارتودنسی مراجعه نموده و عنوان می کنند که تنها مایل به مرتب کردن یک یا دو دندان کج خود با ارتودنسی هستند!

چنانچه مشکل بیمار تنها نامرتب بودن و کجی دندانها باشد، می توان در هر سنی به شرط سلامت لثه دندانها اقدام به درمان نمود. ولی در مواردی که ناهنجاری های فکی وجود دارد، با توجه به پایان یافتن رشد در افراد بالغ گاهی می توان در موارد خفیف تنها با ارتودنسی (ارتودنسی کاموفلاژ) اقدام به کاهش تظاهر مشکل زمینه ای فکی نمود. اما در موارد شدیدتر ممکن است نیاز به درمان های مشترک ارتودنسی و جراحی فک وجود داشته باشد. در اینگونه موارد روند درمان به این شکل خواهد بود که ابتدا بیمار یک دوره حدود ۱۲-۶ ماهه تحت درمان ارتودنسی ثابت قرار می گیرد. طی این درمان دندانها مرتب گردیده و شرایط برای انجام جراحی فک مهیا می گردد. سپس یک متخصص جراحی فک و صورت عمل جراحی فک را انجام می دهد. پس از دوره نقاهت مجددا” درمان ارتودنسی برای یک مدت کوتاه چند ماهه جهت ایجاد تغییرات جزئی و در عین حال مهم ادامه می یابد.

در مواقعی که فرد بالغ گردیده است و شدت ناهنجاری فکی شدید می باشد، متخصص ارتودنسی ممکن است مجبور باشد ناهنجاری دندانی – فکی را با کمک یک جراح فک و صورت برطرف کند. به این صورت که پس از یک دوره حدودا” ۱۲-۶ ماهه درمان ارتودنسی، بیمار در حالیکه دستگاههای ارتودنسی ثابت را به همراه دارد، تحت عمل جراحی فک قرار می گیرد و پس از دوره نقاهت مجددا” چند ماه دیگر درمان ارتودنسی وی برای رسیدن به نتیجه نهایی ادامه می یابد. با این وجود در مواردی که میزان مشکل فکی شدید نباشد در مواردی می توان تنها با ارتودنسی ضمن ردیف کردن دندانها تظاهر مشکل فکی را نیز کاهش داد.

تغییر متخصص ارتودنسی معالج پس از آغاز درمان تا حدی ریسک محسوب می شود. چون متخصص ارتودنسی جدید شما در جریان شرایط اولیه شما نبوده است. به علاوه اختلاف دیدگاه در بین متخصصین ارتودنسی مختلف می تواند ادامه روند درمان شما را با مشکل رویرو کند.

اصولا” ماهیت دندان قروچه هنوز کاملا” روشن نیست. با این وچود استرس و تماس های نامناسب دندانی با عنوان عوامل تأثیرگذار شناخته شده اند. از این رو به نظر می رسد درمان ارتودنسی با بهم زدن موقعیت پیشین تماس های دندانی، مسیرهای عصبی ایجاد دندان قروچه را مختل کرده و دست کم طی درمان با کاهش محسوسی در شدت دندان قروچه همراه باشد.

هزینه ارتودنسی بستگی به فاکتور هایی از قبیل نوع درمان (ثابت یا متحرک)، میزان پیچیدگی درمان، نوع ابزار ارتودنسی (سیستم لینگوال، سیستم دیمون، براکت های سرامیکی، مینی اسکرو و …) محل انجام درمان (مطب خصوصی یا کلینیک)، سابقه و تخصص درمانگر (دندانپزشک عمومی یا متخصص ارتودنسی) و … دارد. گفتنی است، قیمت درمان ارتودنسی در ایران نسبت به کشورهای حاشیه خلیج فارس و بالاخص کشورهای غربی به طرز محسوسی پایین تر می باشد. در بیشتر مطب های ارتودنسی ایران، مبلغ درمان در قالب یک چهارم تا یک سوم پیش پرداخت و مابقی به صورت قسطی طی دوره ارتودنسی تسویه می گردد. بیمه های اجتماعی معمولا” متقبل هزینه های درمان ارتودنسی نمی شوند. البته این امر مشمول بیمه های ارگانها نمی گردد.  

در تبلیغات سه مدل از ابزار های ارتودنسی با عنوان ارتودنسی نامرئی یاد می شوند. در حالتی با نام سیستم لینگوال یا زبانی براکت ها پشت دندانها چسبانده می شوند. این سیستم به دلیل  مزاحمت و آزار برای زبان بیمار و امکان جدا شدن براکت ها طی بستن دهان چندان فراگیر نمی باشد به علاوه در صورت وجود تکنولوژی پیشرفته مورد نیاز لابراتواری آن که در ایران هنوز در مراحل مقدماتی است، تنها برای کیس های محدودی قابل استفاده می باشد. به علاوه قیمت ارتودنسی لینگوال نزدیک به ۵-۴ هزار دلار می باشد که تقریبا” دو تا سه برابر هزینه ارتودنسی ثابت به روش معمول می باشد. در روشی دیگر با عنوان ارتودنسی اینویزیلاین از یک سری پلاک های شفاف جهت ردیف کردن دندانها استفاده می گردد. این شیوه نیز به دلیل نبود امکانات پیجیده مورد نیاز آن در ایران و با در نظر گرفتن محدودیت های عملکردی جز در کیس های با بهم ریختگی های اندک آنهم با صلاحدید متخصص ارتودنسی کارایی ندارد. بالاخره حالتی که در آن از براکتهای سرامیکی استفاده می گردد که با توجه به پیشرفت های چشمگیر در تکنولوژی تامین استحکام و زیبایی آنها نسبت به دو شیوه قبلی به لحاظ دارا بودن همزمان قابلیت و زیبایی، منطقی تر می باشد.