هدگیر ارتودنسی یکی از ابزارهای مهم دندان‌پزشکی است که می‌تواند بخشی بزرگی از نگرانی‌های درمانگر و بیمار را کاهش دهد. اگرچه ارتودنسی درمانی مهم و استراتژیک برای افرادی است که از دفرمیتی‌های دندان و فک رنج می‌برند، اما نیاز به کشیدن دندان و جراحی فک عواملی هستند که در برخی بیماران باعث ایجاد تنش می‌شوند. هدگیر ارتودنسی وسیله‌ای است که حتی‌المقدور از مداخلات تهاجمی درمان جلوگیری می‌کند و باعث می‌شود این درمان تخصصی با آرامش بیشتری برای بیمار میسر شود. این ابزار به صورت خارج دهانی به سر، بسته می‌شود و می‌تواند رشد نامتعادل فک بیماران را کنترل کند. در این مطلب به انواع هدگیر ارتودنسی خواهیم پرداخت و از روش نوین و جایگزین این ابزار، سخن خواهیم گفت؛ با ادامه همراه ما باشید.
هدگیر یک دستگاه خارج دهانی نه چندان زیبا ولی بسیار کارآمد و موثر در درمان ارتودنسی است.
نقل‌قول دکتر داودیان متخصص ارتودنسی درباره هدگیر ارتودنسی
هدگیر ارتودنسی از دسته ابزارهای خارج دهانی (extraoral appliance)، ابزاری کمکی در درمان‌های ارتودنسی است که با اعمال نیرو به فک و دندان‌ها از خارج دهان، باعث اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی و دندانی می‌شود. اَشکال ابتدایی این ابزار از قرن نوزدهم میلادی مورد استفاده متخصصین ارتودنسی قرار گرفت و تابه‌حال برای بیماران بهینه‌سازی شده است. دانشمندانی چون نورمن کینگزلی (Norman Kingsley) و کالوین کیس (Calvin Case) نقش مهمی در توسعه و بهبود هدگیر ارتودنسی داشته‌اند. این ابزار معمولاً از یک کلاهک یا بند گردنی (neck strap) تشکیل شده که با استفاده از سیم‌ها یا میله‌های فلزی به براکت‌ها یا بندهای ارتودنسی متصل می‌شود و باعث کنترل رشد فک، تغییر موقعیت دندان‌ها و اصلاح روابط بین‌فکی بیمار می‌شود.
استفاده از هدگیر در ارتودنسی به‌منظور درمان ناهنجاری‌های تایپ II و III اسکلتی (Malocclusion) که در آن فک بالا جلوتر یا عقب‌تر از فک پایین قرار دارد، بسیار رایج است. طبق آمار انجمن ارتودنتیست‌های آمریکا (AAO)، حدود 20-30٪ از درمان‌پذیران ارتودنسی در دوره‌ای از درمان خود نیاز به استفاده از هدگیر دارند. این وسیله به‌ویژه در کودکان و نوجوانان که استخوان فک آن‌ها هنوز انعطاف‌پذیر است، تأثیرات چشمگیری به همراه خواهد داشت. به‌طورکلی مکانیسم عمل هدگیر، با اعمال نیروی مداوم و کنترل‌شده به فک، باعث اصلاح ناهنجاری‌های شدید خواهد شد و بیماران را از تحمل درمان‌های تهاجمی چون جراحی بی‌نیاز خواهد کرد.
هدگیر ارتودنسی برای اصلاح طیف وسیعی از ناهنجاری‌های فک و دندان مورداستفاده قرار می‌گیرد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین موارد استفاده از هدگیر ارتودنسی می‌پردازیم.
این نوع ناهنجاری زمانی رخ می‌دهد که فک بالا جلوتر از فک پایین قرار داشته باشد (اُوِرجت زیاد). هدگیر می‌تواند با مهار رشد فک بالا یا تحریک رشد فک پایین، این عدم تعادل را اصلاح کند. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از هدگیر در دوران رشد، می‌تواند به طور مؤثری از پیشرفت ناهنجاری‌های کلاس II جلوگیری کند.
در این حالت، فک پایین جلوتر از فک بالا قرار می‌گیرد (آندربایت). هدگیر می‌تواند با مهار رشد فک پایین و کمک به جلو آمدن فک بالا، این ناهنجاری را بدون استفاده از جراحی، درمان کند.
اپن بایت وضعیتی است که در آن دندان‌های جلویی بالا و پایین با هم تماس پیدا نمی‌کنند. هدگیر ارتودنسی می‌تواند با اعمال نیرو به دندان‌های آسیاب، به بستن فضای باز بین دندان‌ها کمک کند.
رویش نابجای دندان یکی از مواردی است که باعث لزوم درمان‌های تهاجمی برای فرد خواهد شد. استفاده از هدگیر در این موارد باعث می‌شود مسیر رویش دندان‌ها به حالت استاندارد خود بازگردد.
برخی ناهنجاری‌های شدید اسکلتی باعث می‌شوند فک بیماران به یک سمت منحرف شود و اصطلاحا کج شود. در این موارد هدگیر ارتودنسی با اعمال فشار کنترل شده به بخش مخالف می‌تواند وضعیت فک بیمار را به حالت نرمال تغییر دهد.
یکی دیگر از مهم‌ترین کاربردهای هدگیر، تثبیت درمان ارتودنسی با استفاده از براکت‌ها است. براین‌اساس، پس از پایان دوره ارتودنسی، استفاده از هدگیر باعث خواهد شد نتایج درمان تثبیت شده و از بازگشت ناهنجاری‌های پیشین جلوگیری شود.
هدگیر ارتودنسی، فراتر از یک وسیله ساده، ابزاری کلیدی در دستیابی به نتایج مطلوب و پایدار در درمان‌های ارتودنسی است. محبوبیت این وسیله تا آنجا است که متخصصین ارتودنسی از آن به عنوان آمالگام ارتودنسی نام می‌برند. علت این نام‌گذاری، سادگی و نتیجه‌بخشی این ابزار ارتودنسی است. در ادامه، به مزایای هدگیر خواهیم پرداخت.
استفاده از هدگیر کمترین میزان عوارض جانبی را به وجود خواهد آورد و از نظر تحمیل فشار و درد بهترین گزینه در مقابل گزینه‌هایی چون جراحی فک و کشیدن دندان است.
هدگیر ارتودنسی با تأثیر بر صفحات رشد استخوان‌های فک، می‌تواند الگوهای رشد نامناسب را اصلاح‌کرده و از بروز ناهنجاری‌های شدیدتر در آینده جلوگیری کند. این امر به‌ویژه در بیمارانی که در سنین رشد قرار دارند، اهمیت بسزایی دارد. طبق نتایج منتشر شده در برخی مطالعات بالینی استفاده از هدگیر در دوران رشد فک به طور میانگین موقعیت فک را 2-4 میلی‌متر جابه‌جا کرده است.
ناهنجاری‌های فک و دندان می‌توانند باعث ایجاد فشار نامناسب بر مفصل گیجگاهی – فکی شوند و این عامل منجر به ایجاد درد، صدادادن و محدودیت حرکتی فک خواهد شد. هدگیر ارتودنسی با اصلاح موقعیت فک و کاهش فشار بر مفصل، می‌تواند به بهبود عملکرد TMJ کمک کند.
طبق نتایج حاصل از مشاهدات بالینی، ناهنجاری‌های شدید فک در بسیاری از موارد تنها با استفاده از مداخلات تهاجمی همچون جراحی قابل‌درمان هستند. بااین‌حال، استفاده زودهنگام از هدگیر می‌تواند با هدایت رشد فک، از نیاز به جراحی در آینده جلوگیری کند.
گاهی عدم وجود فضای مناسب در فک بیماران، متخصص ارتودنسی را مجبور به کشیدن دندان‌ها خواهد کرد. استفاده از هدگیر ارتودنسی، با پیشگیری از این امر مداخلات تهاجمی به حداقل خواهد رساند.
هدگیر با اصلاح موقعیت فک و دندان‌ها، می‌تواند به بهبود ظاهر چهره و افزایش اعتمادبه‌نفس بیماران کمک کند. اصلاح پروفایل صورت، کاهش نمایش لثه در هنگام لبخندزدن (Gummy Smile) و بهبود تقارن صورت از جمله اثرات مثبت هدگیر بر زیبایی چهره افراد است.
برخی از ناهنجاری‌ها مستعد ایجاد مخاطرات جدی‌تری برای دندان‌ها هستند. به‌عنوان‌مثال، دندان‌های جلویی بیرون‌زده (Protruded Incisors) بیشتر در معرض ضربه و شکستگی قرار می‌گیرند. استفاده از هدگیر ارتودنسی با عقب بردن این دندان‌ها علاوه بر درمان وضعیت فعلی، از مخاطرات ثانویه نیز جلوگیری خواهد کرد.
در کودکانی که فک کوچکی دارند، ممکن است فضای کافی برای رویش تمام دندان‌های دائمی وجود نداشته باشد. هدگیر با گسترش فضای فک، بستر مناسبی برای رویش صحیح دندان‌ها فراهم خواهد کرد.
هدگیرهای ارتودنسی بر اساس نحوه اتصال به سروگردن، جهت اعمال نیرو و نوع ناهنجاری، به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. در ادامه به مهم‌ترین انواع هدگیر و ویژگی‌های آن خواهیم پرداخت.
این نوع هدگیر از یک بند گردنی (Neck Strap) ساخته شده که به شکل U در ناحیه پشت گردن متصل می‌شود و به وسیله سیم‌هایی به ارتودنسی دندانی متصل می‌شود. این هدگیر نیرویی روبه‌پایین و عقب به فک بالا وارد می‌کند و بیشتر برای درمان ناهنجاری‌های کلاس II (جلو بودن فک بالا) استفاده می‌شود و با مهار رشد فک بالا و کمک به عقب رفتن دندان‌های جلویی فک بالا، به اصلاح این ناهنجاری کمک می‌کند. این نوع هدگیر به دلیل نیروی روبه‌پایین، می‌تواند باعث باز شدن چرخش فک پایین (Mandibular Clockwise Rotation) شود، بنابراین در بیمارانی که دارای اپن بایت (Open Bite) هستند، باید با احتیاط استفاده شود.
این نوع هدگیر از یک کلاهک یا بند که به پشت سر (Occiput) متصل می‌شود، ساخته شده است. هدگیر پس‌سری نیرویی تقریباً افقی به فک بالا وارد می‌کند. این نوع هدگیر ارتودنسی برای درمان ناهنجاری‌های کلاس II و همچنین برای کنترل رویش عمودی دندان‌های آسیاب (Molar Intrusion) استفاده می‌شود. هدگیر پس‌سری نسبت به هدگیر گردنی، کمتر باعث چرخش فک پایین می‌شود و برای بیمارانی که دارای اپن بایت هستند، مناسب‌تر است.
این نوع هدگیر ترکیبی از هدگیر گردنی و پس‌سری است و می‌تواند نیرویی با جهت‌های مختلف به فک بالا وارد کند. هدگیر ترکیبی برای درمان ناهنجاری‌های پیچیده‌تر که نیاز به کنترل دقیق‌تر نیرو دارند، استفاده می‌شود.
این نوع هدگیر دارای یک کاپ چانه‌ای (Chin Cup) است که به چانه متصل می‌شود و نیرویی روبه‌بالا به فک پایین وارد می‌کند. هدگیر چانه‌ای بیشتر برای درمان ناهنجاری‌های کلاس III (جلو بودن فک پایین) استفاده می‌شود و با مهار رشد فک پایین و عقب راندن آن، به اصلاح این ناهنجاری‌ها کمک می‌کند.
این نوع هدگیر، که به عنوان فیس ماسک شناخته می‌شود، از یک قاب فلزی تشکیل شده که بر روی پیشانی و چانه قرار می‌گیرد و با استفاده از کش یا فنر، نیرویی روبه‌جلو به فک بالا وارد می‌کند. فیس ماسک برای درمان ناهنجاری‌های کلاس III و همچنین برای تحریک رشد فک بالا در کودکانی که فک بالای کوچکی دارند، مورداستفاده قرار می‌گیرد.
بهترین زمان برای استفاده از هدگیر ارتودنسی، دوران رشد فعال فک و صورت است، به این معنی که بیشترین اثربخشی هدگیر در کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود. به طور کلی، سنین 8 تا 14 سالگیبه عنوان محدوده سنی ایده‌آل برای درمان با هدگیر ارتودنسی در نظر گرفته می‌شود. در این بازه زمانی، صفحات رشدی استخوان‌های فک هنوز فعال هستند و می‌توان با استفاده از هدگیر، رشد فک را هدایت کرده و ناهنجاری‌های اسکلتی را اصلاح کرد. طبق گزارش انجمن ارتودنتیست‌های آمریکا (AAO)، درمان زودهنگام با هدگیر می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده جلوگیری کند و نیاز به درمان‌های پیچیده‌تر مانند جراحی فک را کاهش دهد. با این حال، لازم به ذکر است که شرایط هر بیمار متفاوت است و تصمیم‌گیری در مورد زمان مناسب برای شروع درمان با هدگیر باید توسط متخصص ارتودنسی و بر اساس ارزیابی دقیق شرایط بیمار انجام شود. در برخی موارد، ممکن است استفاده از هدگیر در سنین پایین‌تر (مثلاً 6-7 سالگی) نیز توصیه شود، به ویژه در مواردی که ناهنجاری‌های شدید فک وجود داشته باشد و نیاز به مداخله زودهنگام باشد. از طرف دیگر، در برخی موارد ممکن است استفاده از هدگیر در سنین بالاتر نیز امکان‌پذیر باشد، اما اثربخشی آن در مقایسه با سنین پایین‌تر کمتر خواهد بود. در بزرگسالان، به دلیل توقف رشد فک، استفاده از هدگیر معمولاً محدود است و در صورت نیاز به اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی، جراحی فک به عنوان گزینه اصلی درمان در نظر گرفته می‌شود.
جهت اطلاع از جزئیات دقیق‌تر از سن مناسب درمان با هدگیر، به فایل صوتی دکتر داودیان متخصص ارتودنسی گوش دهید.
استفاده از هدگیر ارتودنسی همانند هر روش درمانی دیگری، برای دریافت بهترین نتیجه نیازمند همکاری بیمار با متخصص ارتودنسی است. بدین صورت که در مدت زمانی که توسط متخصص ارتودنسی تعیین شده است، به طور مداوم از دستگاه هدگیر استفاده شود.
استفاده از هدگیر می‌تواند از پیچیدگی‌هایی نظیر نیاز به کشیدن دندان، جراحی فک یا حتی استفاده از دستگاه‌هایی نظیر مینی‌اسکرو جلوگیری کند.
نقل‌قول دکتر داودیان متخصص ارتودنسی درباره مزایای هدگیر ارتودنسی
هدگیر ارتودنسی اگرچه وسیله‌ای کم تهاجمی برای درمان ناهنجاری‌های فک و دهان است اما این درمان می‌تواند با احساس درد برای بیمار همراه باشد. فشاری که هدگیر به ناحیه فک و دندان‌های بیمار وارد می‌کند معمولا در نوجوانان پس از 2 تا 6 ساعت و در بزرگسالان پس از 12 تا 14 ساعت آغاز خواهد شد و پس از چند روز از بین خواهد رفت. فشار و جابه‌جایی دندان‌های محرک ایجاد درد است. نکته مهمی که در این مقطع لازم است مورد توجه قرار گیرد، استفاده ممتد از هدگیر است. در صورتی بیمار هدگیر خود را خارج کند، درمان با شکست روبه‌رو خواهد شد. این درد طبیعی است و حتی ممکن است بااحساس لق شدن دندان‌های آسیایی همراه باشد. درمان‌پذیران لازم است این مرحله را با فرامین متخصص ارتودنسی پشت سر گذاشته و سیر درمان خود را کامل کنند.
استفاده از هدگیر ارتودنسی، در کنار مزایای فراوان، معایبی نیز دارد که باید به آن‌ها نیز توجه کرد. در ادامه به مهم‌ترین چالش‌های استفاده از هدگیر ارتودنسی خواهیم پرداخت.
این مورد به عنوان بزرگ‌ترین چالش در درمان با هدگیر شناخته می‌شود. هدگیر ارتودنسی لازم است به طور منظم و برای مدت‌زمان مشخصی در طول روز استفاده شود. مطالعات نشان داده‌اند که عدم رعایت دستورالعمل‌های متخصص ارتودنسی توسط بیمار، می‌تواند منجر به عدم موفقیت درمان و طولانی‌شدن دوره درمان شود. طبق بررسی‌های انجام شده، میزان همکاری بیماران در استفاده از هدگیر، به طور متوسط 60% برآورد شده است.
همان‌طور که گفته شد، استفاده از هدگیر ممکن است در ابتدا با درد و ناراحتی همراه باشد، به‌خصوص در چند روز اول استفاده. این درد معمولاً خفیف تا متوسط است و با مصرف مسکن‌های بدون نسخه قابل‌کنترل است. با این حال، برخی از بیماران ممکن است به دلیل درد، از استفاده منظم از هدگیر خودداری کنند.
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از هدگیر، به ویژه در بیمارانی که مستعد ابتلا به مشکلات TMJ هستند، ممکن است باعث تشدید این مشکلات شود. اعمال نیروی بیش از حد به فک و دندان‌ها می‌تواند باعث ایجاد فشار بر مفصل TMJ و بروز علائمی مانند درد، صدا دادن مفصل و محدودیت حرکتی فک شود.
هدگیر ارتودنسی علیرغم نتیجه‌ی عالی بر روند درمان، اما شکل ظاهری زیبایی ندارد و ممکن است برای افراد ایجاد تنش کند. البته باتوجه به نتیجه‌بخش بودن این متد، می‌توان تاثیرات زیبایی شناسی آن را تحمل کند. در مواردی که بیمار یه‌خاطر مسائل زیبایی شناسی امکان استفاده از این متد درمانی را نداشته باشد متخصصان ارتودنسی استفاده از مینی اسکرو‌های زایگوماتیک را پیشنهاد می‌دهند.
مینی‌اسکروهای زایگوماتیک (Zygomatic Mini-screws) ایمپلنت‌های کوچک تیتانیومی هستند که در استخوان زایگوما (گونه) قرار داده می‌شوند تا به عنوان تکیه‌گاه اسکلتی (Skeletal Anchorage) در درمان‌های ارتودنسی عمل کنند. جنس آن‌ها معمولاً از آلیاژ تیتانیوم است که سازگاری بالایی با بافت‌های بدن دارد و امکان جوش‌خوردن یا استئواینتگراسیون (Osseointegration) را فراهم می‌کند. مینی‌اسکروهای زایگوماتیک در مواردی استفاده می‌شوند که نیاز به اعمال نیروهای سنگین و کنترل دقیق حرکت دندان‌ها و فک باشد. استفاده از این ابزار به‌ویژه در درمان ناهنجاری‌های شدید کلاس II و III، اصلاح اپن‌بایت (Open Bite)، و بستن فضاهای دندانی بزرگ مشاهده می‌شود. مینی‌اسکروها به دلیل ایجاد تکیه‌گاه ثابت در استخوان، امکان اعمال نیروهای کنترل‌شده‌تر و دقیق‌تر را فراهم می‌کنند و نیاز به همکاری بیمار (Patient Compliance) را کاهش می‌دهند، که این یک مزیت بزرگ نسبت به هدگیر ارتودنسی است. علاوه بر این، مینی اسکروها به دلیل استفاده‌ی درون دهانی، چالش‌های زیبا شناسی هدگیر ارتودنسی را نخواهند داشت. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از مینی‌اسکروهای زایگوماتیک می‌تواند در اصلاح ناهنجاری‌های فکی، نتایج مشابه یا حتی بهتری نسبت به هدگیر داشته باشد.
انتخاب بین مینی اسکرو و هدگیر ارتودنسی بستگی به شرایط خاص هر بیمار، نوع و شدت ناهنجاری و تشخیص متخصص ارتودنسی دارد. در برخی موارد، ممکن است ترکیبی از این دو روش برای دستیابی به بهترین نتیجه درمانی مورداستفاده قرار گیرد.
درمان با هدگیر ارتودنسی نیازمند رعایت دقیق دستورالعمل‌ها و توصیه‌های متخصص ارتودنسی است تا بهترین نتیجه حاصل شود و از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود. در ادامه، به 10 مورد از مهم‌ترین بایدها و نبایدهای استفاده از هدگیر اشاره خواهد شد.
بهترین زمان برای استفاده از هدگیر، هنگام استراحت، تماشای تلویزیون، مطالعه و خواب است.
در این پست به هدگیر ارتودنسی پرداختیم و مهم‌ترین مزایا و معایب این متد درمانی را مورد بررسی قرار دادیم. به طور کل استفاده از هدگیر در سنین کودکی و نوجوانی برای درمان ناهنجاری‌های شدید در دستور کار متخصص ارتودنسی قرار می‌گیرد. استفاده از این متد درمانی، درمان‌های تهاجمی مانند جراحی فک و کشیدن دندان را کاهش خواهد داد. تشخیص استفاده از هدگیر ارتودنسی بر اساس شرایط بیمار و نظر متخصص ارتودنسی خواهد بود. درصورتی‌که شرایط استفاده از هدگیر فراهم باشد استفاده از آن، جهت درمان سریع‌تر ناهنجاری‌های فک و دندان توصیه می‌شود.
در صورتی که ساکن مناطق شمالی تهران همانند نیاوران، اقدسیه، زعفرانیه، جردن، شریعتی، میرداماد، پاسداران و سایر محله‌های این مناطق هستید و قصد مراجعه به یک متخصص ارتودنسی در شمال تهران را دارید، می‌توانید به کلینیک ارتودنسی دکتر داودیان مراجعه کرده و فرآیند درمان ارتودنسی خود با استفاده از هدگیر را آغاز کنید.
آدرس: تهران، شریعتی، بین میرداماد و ظفر، خیابان منظرنژاد،ساختمان پزشکان منظرنژاد،طبقه 3، واحد 11
علاوه بر مناطق شمالی تهران، دکتر داودیان در غرب تهران نیز شعبه دیگری از کلینیک تخصصی ارتودنسی دارد و در نتیجه اگر ساکن مناطقی همانند صادقیه، ستارخان، مرزداران،جنت آباد، سعادت آباد یا حتی کرج هستید، شما می‌توانید برای دریافت مشاوره حضوری و نیز درمان با هدگیر ارتودنسی به شعبه ستارخان کلینیک ارتودنسی دکتر داودیان مراجعه کنید.
آدرس: تهران، خیابان ستارخان، بین خیابان شادمهر و بهبودی، ساختمان پزشکان ستارخان، طبقه ۵
دیدگاه ها
تمامی حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به دکتر داودیان است. © 1404
دیدگاهتان را بنویسید